این مقاله که به همت داور بین المللی مسعود شرافتی ترجمه گردیده و توسط آقای مهداد ازلی ارسال شده است:
با درود خدمت اساتید و داوران گرامی
شطرنج ۹۶۰ مدتی است که بطور فزاینده ای مورد توجه شطرنجبازان سراسر جهان قرار گرفته است و برگزاری مسابقات مختلف درسطح بسیار بالا و باحضور اکثر قهرمانان و بازیکنان مطرح جهان در ماه های اخیر نشان از گسترش و محبوبیت این نوع شطرنج است.
متاسفانه درکشور ما این نوع مسابقات جایگاهی نداشته و حتی بسیاری از شطرنجبازان کشورمان از قواعد برگزاری آن نیز اطلاعات کافی ندارند.
لذا ضمن ارائه این مقاله مفید برای داوران و بازیکنان عزیز امیدواریم مسئولین فدراسیون نسبت به برنامه ریزی درمورد اطلاع رسانی درباره نحوه و همچنین برگزاری رسمی اینگونه مسابقات اقدام نمایند و شاهد رقابت های جذاب دراین حوزه باشیم.
تجربه داوری در یک رویداد شطرنجی فری استایل (شطرنج آزاد _ ۹۶۰)
داور بین المللی گرهارد برتاگنولی
برگرفته از مجله اتحادیه شطرنج اروپا(ECU)
دنیای شطرنج علاقه ی فزاینده ای به چیزی که اکنون بسیاری آنرا "شطرنج آزاد" می نامند نشان می دهد. این اصطلاح به تدریج جایگزین _ یا حداقل مکمل _ نام های قدیمی تر "شطرنج ۹۶۰ و "فیشر تصادفی" می شود.
من که امسال به عنوان سرداور در دو رویداد از این دست_ یکی در "وایسنهاوس" آلمان در فوریه و دیگری در پاریس فرانسه در آوریل بودم با چالش های منحصر بفردی مواجه شدم.این چالش ها ارزش به اشتراک گذاشتن را دارند، زیرا شطرنج آزاد از چندین جهت ظریف،اما مهم، با شطرنج کلاسیک متفاوت است.
نام گذاری قراردادی اسامی که شطرنجبازان برای این نوع شطرنج استفاده می‌کنند می‌تواند متغیر باشد.
"شطرنج ۹۶۰ "نام رسمی در قوانین شطرنج فیده است. این نام ، به ۹۶۰ وضعیت شروع ممکن متمایز اشاره دارد.
"شطرنج فیشر تصادفی" نامی توصیفی تر است که اغلب در رسانه‌ها و توسط عموم مردم استفاده می‌شود. همچنین، مارا به یاد "بابی فیشر "،ابداع کننده این نوع شطرنج و یازدهمین قهرمان شطرنج جهان می اندازد.
"شطرنج آزاد"، اصطلاحی جدید تر و بطور فزاینده‌ای محبوب است.این نام بر خلاقیت و گشایش های ناشی از تنظیمات شروع تصادفی تاکید دارد.
"آیا وضعیت اولیه (استاندارد ) حذف خواهد شد؟"
همانطور که همه شما می دانید، وضعیت اولیه ای که ما در شطرنج کلاسیک استفاده می کنیم یکی از ۹۶۰ وضعیت ممکن در شطرنج آزاد نیز هست.
دقیقا وضعیت شماره !۵۱۸.
یک چیدمان بسیار مشابه ، که فقط جای شاه و وزیر عوض می شود ، وضعیت ۵۳۴ است.
یکی از اولین سوالات در مسابقات آزاد این است:
کدام وضعیت ها مستثی هستند؟
درحالیکه همه ۹۶۰ وضعیت قانونی هستند، مقررات مسابقات ممکن است وضعیت های خاصی همانند ۵۱۸ یا حتی ۵۳۴ را مستثنی کند.
این موارد مستثنی باید قبل از شروع مسابقات به وضوح بیان شوند. تصور کنید اگر چنین قانونی اعلام نشده باشد و وضعیت ۵۱۸ قرعه کشی شود_ آنوقت چه می شود؟
از دیگر نکات ضروری، روش انتخاب وضعیت اولیه است.تمام بازیها باید باهمان وضعیت شروع، آغاز شوند.رویکرد ایده ال این است که با استفاده از یک روش شفاف و قابل اعتماد ، عددی بین صفر تا ۹۵۹(به استثنای هرگونه وضعیت ممنوعه) نمایش داده شود.
یک مثال می تواند بیرون کشیدن از یک جعبه توپ های شماره گذاری شده باشد!
اما جدای از شوخی چه کسی این همه توپ دارد؟
اگر چنین مجموعه ی کاملی دردسترس نباشد، یک جایگزین عملی استفاده از سه جعبه جداگانه است.
همه جعبه‌ها شامل اعداد صفر تا ۹ هستند_ بیرون کشیدن یک عدد از هر جعبه و ترکیب آنها عددی از ۰۰۰(سه صفر)
تا ۹۵۹ تولید می کند.(مسلما اگر اولین عدد بیرون کشیده شده ۹ باشد ، دومین عدد باید بین صفر تا ۵ باشد)
علاوه بر این، باید به وضوح بیان شود که آیا می توان از یک وضعیت شروع درطول مسابقات دوباره استفاده کرد یا خیر.
شخصا توصیه می کنم از وضعیت هایی که قبلا در مسابقه استفاده شده اند ، اجتناب شود.
"اعلام وضعیت قرعه کشی شده"
یک لحظه ی حساس قبل از دور، اعلام وضعیت قرعه کشیده شده است.دراین مرحله ، همه بازیکنان باید در سالن مسابقات حضور داشته باشند.
انزوای مطلق از منابع اطلاعاتی خارجی ضروری است- این شامل همه بازیکنان ، مربیان ، دستگاه های الکترونیکی و مطالب نوشتاری نیز می شود.
چرا این مسئله اهمیت دارد؟
واضح است: برخی از وضعیت های اولیه به سفید برتری قابل توجهی می دهند_اگر توالی حرکات بهینه، مشخص باشد برخی از انجین های شناخته شده حتی برتری +0.8 را اعلام می کنند.
با ظهور دانش نامه های شروع بازی اختصاص داده شده به شطرنج آزاد(همانند دانش نامه های شروع بازی دهه های ۱۹۸۰و۱۹۹۰ ) لزوم انزوای بازیکنان قبل از شروع بازی به یک اقدام کلیدی برای تضمین بازی جوانمردانه تبدیل می شود.
مطمئنا می توانید تصور کنید که یک بازیکن با دانستن اینکه دقیقا بهترین حرکات اولیه برای شروع بازی انتخاب شده چیست، چه مزیتی خواهد داشت.
درطی برگزاری تورنومنت هایی _با حضور اکثریت بازیکن باریتینگ ۲۷۰۰+_
که سرداور بودم، یک ویژگی خاص را معرفي می کردیم:
به بازیکنان اجازه داده می شد قبل از شروع بازی ، ۱۰ دقیقه استراحت و مشاوره داشته باشند.در طول این استراحت، آنها می توانستند از سایر شرکت کنندگانی که درهمان دور و باهمان رنگ بازی می کردند ، مشاوره بگیرند.
البته چنین قانونی باید از قبل به وضوح در آیین‌نامه مسابقات قیدشود.مشاهده اینکه بازیکنان چگونه از این فرصت به طور متفاوت استفاده می کردند ، برایم بسیار جالب بود:
اکثر آنها برای بحث درمورد وضعیت و تبادل نظر جمع می شدند، درحالیکه تعداد کمی هم تصمیم می گرفتند آن ۱۰دقیقه را به تنهایی پشت صفحه خود بگذرانند و صرفا برافکار (احتمالا مربوط به ایده های شروع بازی)و استراتژی‌های خود تمرکز کنند.
"تنظیمات فنی و آماده سازی وضعیت"
پس از ترسیم یک وضعیت:
● وضعیت را با استفاده از یک ابزار یا وب سایت معتبر تایید کنید.
به عنوان مثال
Www.freestyle_chess.com
یک تنظیم کننده ارائه می دهد که درآن می توان شماره وضعیت را برای نمایش تنظیمات وارد کرد.
● وضعیت را برروی یک صفحه بزرگ که برای همه شرکت کنندگان بطور همزمان قابل مشاهده باشد ، نمایش دهید.این کار تاخیر اطلاعات را(lag) به حداقل می رساند.
● زمان آماده سازی قبل از بازی_ بله یا خیر؟ نمایش وضعیت را چند دقیقه(مثلا ۵ تا ۱۰ دقیقه) قبل از شروع دور اصلی درنظر بگیرید.این به بازیکنان زمان می دهد تا استراتژی های اساسی را تدوین کنند.درشطرنج آزاد، یک حرکت اول ضعیف می تواند بلافاصله بازی را (برای بازیکن) به خطر بیاندازد.
● هرصفحه را به صورت دستی وبراساس وضعیت انتخاب شده تنظیم(مرتب) کنید.بررسی مجدد ضروری است؛ اشتباهات دراین مرحله می تواند کل یکپارچگی بازیها را به خطر بیاندازد.
"مشاهدات عملی درطول بازی"
شطرنج آزاد تمام قوانین شطرنج کلاسیک را تنها در یک تغییر حفظ می کند:
وضعیت شروع "جدید".
داور باید سعی کند:
● همه بازیها را همزمان شروع کند.
● عمل قلعه رفتن را از نزدیک زیرنظر داشته باشد. زیرا بازیکنان اغلب در چیدمان های مختلف شاه و رخ و نحوه قلعه رفتن دچار اشتباه می شوند.*
سعی کنید قانون استاندارد برای قلعه رفتن را اعمال کنید:
(درصورت لزوم) ابتدا شاه را لمس کرده و سپس رخ را حرکت دهید.و......همه با یک دست!
دربرخی از وضعیت های شروع ، شاه یا رخ (و نه هردو) درطی قلعه رفتن حرکت نمی کنند.دربرخی از وضعیت های شروع ، قلعه رفتن می تواند از همان حرکت اول انجام شود.
یک قانون آسان برای به خاطر سپردن:
پس از اتمام قلعه گیری ، شاه و رخ درگیر باید در همان خانه هایی قرار بگیرند که در یک بازی استاندارد قرار می گیرند.
● اگر برخی از بازیکنان اولین حرکت خود را به تاخیر می اندازند ، صبور باشید. این اغلب یک مکث حساب شده است، به خصوص درمیان بازیکنان برتر که قصد دارند ایده های اساسی پشت وضعیت شروع غیرمعمول را درک کنند.
● درک کنید که برخی از بازیکنان منتظر می مانند تا ببینند دیگران ابتدا چه بازی می کنند_ این رایج است.
● فراموش نکنید :
اگر از پخش زنده استفاده می شود، مطمئن شوید که صفحات الکترونیک (DGT) به درستی پیکربندی شده اند. حتی اگر این به طور رسمی از وظایف داور نباشد، در عمل اغلب به یکی از وظایف او تبدیل می شود.چراکه وضعیت شروع نادرست برروی صفحه می تواند باعث سردرگمی یا شایعات دربین تماشاگران شود. و دراین مرحله مسلما مسئولیت داور است که شایعات رابرطرف کند.بنابراین بهتر است از همان ابتدا، ازبروز مشکل جلوگیری کنید.
نکته پایانی
فراتر از پیچیدگی های اولیه ، یک دور شطرنج آزاد بسیار شبیه به یک دور کلاسیک پیش می رود. با این حال، مسئولیت های داور قبل از اولین حرکت به طور قابل توجهی دشوارتر است.
*پ .ن
در چند مسابقه ای که مترجم مقاله در آنها سرداور بودم، قبل از شروع مسابقات برروی تابلوی صفحه شطرنج چندین حالت از قلعه رفتن در شطرنج ۹۶۰ را برای بازیکنان به نمایش گذاشتم که بسیار مفید بود و ابهامات مربوط به نحوه قلعه رفتن را تقریبا کاملا مرتفع کرده بود.